12 Mayıs 2011 Perşembe

DOĞAL AFETLER

Jeolojik Afetler         Meteorolojik Afetler
Doğada hiçbir şey durağan değildir. Gerçekte doğa, düzenli değişimlere sahiptir.
Bu değişimler bazen önceden tahmin edilebilir gelişmelerdir veya mevsimsel hava
 koşullarında olduğu gibi normal bir döngüsel olaylar dizisidir. Buna rağmen büyük
çoğunluğu önceden tahmin edilememektedir. Önceden tahmin edilemeyen bir olay
meydana geldiğinde ve bu olay olağanüstü bir özellik gösterdiğinde hem insanlar,
 hem de çevrenin diğer öğeleri için bir tehlike halini alır. Bu durumda, böylesi bir olay,
doğal afet olarak tanımlanır.
Doğal afet kavramının ortaya çıkışı ile ilgili bir diğer özellik ise, doğal bir çevrede varlığını
 sürdüren toplumların beklenmedik bir anda canlarının, mallarının ya da güvenliklerinin
 tehlikeye girmesi veya yok olmasıdır. Bunlar çığ, kıyı erozyonu, kuraklık, deprem, sel,
 sis, don, dolu, toprak kayması, yıldırım, kar, kasırga (tropikal siklon, tayfun), hortum,
 volkanik patlamalar, tsunami ve rüzgârdır. Bazı çevresel bozulmalar da bir afet nedeni
olabilir veya bunların yayılmaları bir afetin ortaya çıkmasına sebep olabilir (sözgelimi,
ormanların yok edilmesi ve çölleşme gibi ).
En genel tanımıyla afet; insanların yaralanmalarına ya da yaşamlarını yitirmelerine neden
 olan ve/veya mal, tarım ve çevreye zarar veren tehlikeli durumlar veya olaylardır.
Sıklık ve tehdit: Bazıları çok sık meydana gelirler ve bu nedenle de diğerlerine göre çok
 daha büyük bir tehdit oluştururlar
Etki süresi: Bazıları uzun bir dönem sonrasında biterken, bazıları ise süre sınırlamasına
 sahip değildir (bir hortum sınırlı bir sürede sona ererken, bir kuraklık yıllarca sürebilir).
Başlangıç hızı: Bazı felaketler aniden bazıları da günler ya da saatler öncesinden
 uyararak meydana gelirler
Etki alanı: Bazı felaketler küçük bir alanda etkili olurken bazıları ülkenin tamamını
 etkileyebilirler. Bazıları ise tek bir afetin neden olduğu ve başlangıçta küçük bir alanda
 etkili olan fakat zincirleme reaksiyonlarla diğer birçok afete de sebep teşkil eden ve
böylece çok daha büyük alanlarda etkisini gösteren felaketlerdir
Tahrip gücü: Bu durum çoğunlukla zararın tipine göre değişir.
Önceden tahmin edilebilirliği: Bazı afetler belirli bir düzende ve belirli bir yolu izlerler,
bazıları ise aniden ortaya çıkarlar ve etkileri tahmin edilemez (sözgelimi, bir nehir taşkını,
genellikle, taşkın ovası olarak bilinen bir alanla sınırlıyken, zehirli gaz sızıntıları sınır tanımazlar ).
Kontrol edilebilirliği ve insanlara zararı: Bazı felaketlerde, bizler, tamamen çaresiz kalırız
 ve felaketleri kendi doğal akışlarına bırakmak zorunda oluruz. Bazılarında ise,
 oluşumlarını önleyemesek bile etkilerini en aza indirebilecek önlemleri almamız
 mümkündür (sözgelimi,tornadolar ve orman yangınları için önceden tedbir alınabilir ve
kontrol altında tutulabilir.).
Doğal Afetler Nelerdir?
a)     Deprem
b)     Kuraklık,
c)     Su Baskını (sel),
d)     Volkan Patlaması
e)     Kaya Düşmesi,
)      Fırtınana, Kasırga, Tayfun, Hortumlar,
g)     heyelan,
h)     Tsunami (Dev dalgalar),
i)      Çığ.
j)      Göktaşı düşmesi
k)     Ani iklim değişimleri
l)      Doğal radyasyon

videolar

JEOLOJİK AFETLER

Yer kürenin yapısı       Levha hareketleri    Deprem ve faylar
Yer hareketlerinin meydana getirdiği Afetlere, Jeolojik afetler denir
Bunlar deprem, volkan patlamaları, toprak kayması, Tsunami ve benzerleri dir.
 
Yerküre’nin içi ile ilgili bilgilerimiz en üst katmanlar dışında ikinci elden. Yerbilim (jeoloji) çalışmaları
 ile yapısı anlaşılmaya çalışılan Yerküre’ye ait bilgilerin çoğu, sismik dalgaların incelenmesi
 sayesinde elde ediliyor. Depremler sonucu oluşan doğal veya bilim adamlarının oluşturduğu
 yapay sismik dalgaların, farklı yapılardaki katmanlarda farklı davrandıkları biliniyor. Yerküre
içinde hareket eden bu dalgaların davranışlarının incelenmesi sonucunda Yerküre’nin iç yapısı
 anlaşılabiliyor.Yerküre’nin merkezinde katı haldeki nikel ve demirden oluşan İç Çekirdek
bulunuyor. Bu çekirdeği çevreleyen Dış Çekirdek ise, içindeki sülfür ve oksijen nedeniyle
 ergime noktası düştüğü için sıvı halde bulunan nikel ve demirden oluşuyor. 4.5 milyar
 yıldır soğumasına rağmen hala çok sıcak olan çekirdek, Yerküre’nin manyetik alanının
oluşmasındaki etken. Daha sonra gelen ve Alt Manto ve Üst Manto diye ikiye ayrılan
Manto ise, kısmen ya da tümüyle eriyik durumdaki kayaçlardan oluşan magmayı içeriyor.
 Demir, magnezyum, silikat ve oksijence zengin mineralleri içeren Manto’dan sonra,
 bu katmanların en incesi olan ve okyanuslar ile kıtaları barındıran Yerkabuğu bulunuyor.
Oksijen ve silikatca zengin Yerkabuğu’nda, okyanus kabuğunu oluşturan bazalt, en
çokbulunan kayaç. Kıtalardan oluşan kabuk kısmı ise bazalt ile daha az yoğun olan
granit, kumtaşı, kireçtaşı gibi kayaçları barındırıyor.. Yerküre’nin üst katmanları fiziksel
olarak ayrı bir bölümlemeyle de incelenebilir. Litosfer (taşküre) adı verilen sert katman,
 Yerkabuğu ve Üst Manto’nun en üst kısmından oluşur. Astenosfer ise Litosfer’in altındaki,
 plastik özellikleri gösteren akışkan Üst Manto bölümüdür. Litosfer tek parça değildir,
okyanus ve kıtaların sınırlarından farklı şekilde levhalara bölünmüştür.Manto katmanı,
 yeryüzündeki hareketliliğin en büyük nedenidir. Manto’nun alt bölümleri üst bölümlerine
göre çok daha sıcaktır. Burada oluşan konveksiyonda, daha sıcak olan magma yükselir,
 soğur, katılaşır ve Üst Manto’daki daha soğuk kayaların batmasına neden olur. Batan
bu kayalar, tekrar ısınır, ergir ve yükselir. Henüz tam anlamıyla modellenemeyen bu
devinim, Litosfer’deki levhaların hareket etmesine neden olur.

Levha Hareketleri

Yerküre’nin üst katmanları, bir bütün halinde olmayıp, sürekli hareket halinde olan levhalardan
 oluşuyor. Manto’daki ısı akımlarının neden olduğu bu hareketler sırasında levhalar birbirinden
uzaklaşır, yaklaşır birbirlerine çarpar veya birbirlerine göre yanal olarak kayarlar . Bu hareketlilik
 sonucunda, levha sınırlarında, uzun zaman dilimleri ile baktığımızda yeni okyanuslar, yeni kıtalar,
 sıradağlar ve yanardağlar oluşur. Depremler ve volkanik aktivitelerin nedeni de tüm bu hareketliliktir.
Günümüzde Litosfer’de 1 ila 15 cm/yıl arasında hızlarla hareket halinde bulunan 7 ana ve
birçok küçük levha vardır. Bunların hareketleri çok karmaşıktır ve bu hareketlerin niteliğinin
 tam olarak saptanması, depremlerin zamanının önceden kestirilmesi için gereklidir.
Levhaların birbirleriyle etkileşimleri bakımından levha hareketlerini 3 ana başlıkta toplayabiliriz.
 Uzaklaşma-ayrılma; yakınlaşma-çarpışma; yanal yer değiştirme-sıyırma. Bu hareket türleri,
 aynı zamanda bu sınırlarda oluşan depremlerin ve volkanik faaliyetlerin niteliklerini de belirler.

Uzaklaşan-Yaklaşan Levhalar

Uzaklaşan-Ayrılan Levhalar
Birbirinden uzaklaşan levhaların aralarındaki yarıktan , Astenosfer’den gelen magma

 yeryüzüne yayılır. Bu eriyik yüzeye çıktıkça katılaşır ve yerkabuğuna eklenir.
 Astenosfer’den    gelen eriyik kuvvet uygulamaya ve böylece levhalar birbirinden
ayrılmaya devam eder. Bu ayrılma genelde daha ince olan okyanus tabanında görülür
ve Atlas Okyanusu ortasındaki sırt buna çok iyi bir örnektir. Bu ayrılma kıtada meydana
 gelirse yeni bir okyanus tabanı oluşuyor demektir. Doğu Afrika’daki ayrılma henüz bir
 deniz oluşması için yeterli değilse de, gidiş o yöndedir. Bu tür ayrılmalar, Astenosfer’den
gelen eriyiğin katılaşarak taşlaşmasına ve levhaların büyümesine neden olur.
Uzaklaşan levhalar arasında Litosfer çok ince olduğu için, buralarda büyük depremlere yol

 açacak enerji birikimleri olmaz. Buradaki depremlerin odakları çoğu zaman yüzeye yakındır.
Yakınlaşan-Çarpışan Levhalar
Levhaların birbirine yaklaşması ve çarpışması ise üç değişik şekilde olabilir:
Okyanusal ve kıtasal levha karşılaşmalarında, daha yoğun olan okyanusal levha
(yoğunluğu 2.8 - 3.0 gr/cm3) , kıtasal levhanın (yoğunluğu 2.7 gr/cm3) altına dalar. Alta dalan 
kısım derinlere indiğinde ergimeye başlar ve bu magmanın bir kısmı, kıta tarafında yanardağ
kümelerinin oluşumuna neden olur. Güney Amerika Levhası’nın altına dalan Nazca Levhası’nın
 yol açtığı And Dağları buna bir örnektir.
İki okyanusal levhanın karşılaşmasında da, yine bir levha diğerinin altına dalar. Yukarıdakine
benzer şekilde yüzeye çıkan magma okyanus tabanında yanardağlar oluşturmaya başlar.
 Eğer bu aktivite devam ederse, yanardağ okyanus yüzeyini aşabilecek yüksekliğe erişir
 ve adalar oluşur. Filipinler’deki birçok volkanik ada bu şekilde oluşmuştur.
İki kıtasal levhanın karşılaşmasında ise, genellikle levhalardan hiçbiri diğerinin altına dalmaz.
 Levhaların arada sıkışan bölümleri yeni dağlar oluşturur. Himalayalar’ın halen süren oluşumu
buna iyi bir örnektir. Yakınlaşan ve çarpışan levhaların sınırlarında oluşan depremler çok değişik
derinliklerde ve büyüklüklerde olabilir. Özellikle bir levhanın diğerinin altına daldığı bölgelerde
 odakları derinlerde büyük depremler oluşur.

Yanal Yer Değiştirme

Yanal Yer Değiştirme-Sıyırma
İki levhanın birbirini sıyırarak yer değiştirmesi sırasında Litosfer’de artma veya azalma olmaz. İki levha arasındaki sürtünme çok fazla olduğu için harekete belli bir süre direnç gösterirler. Bu bölgede artan gerilim periyodik büyük depremler ile çözülür. Kuzey Anadolu fay hattı ve Kaliforniya’daki San Andreas fay hattında bu tip levha hareketi gözlenir.
Bu tip levha hareketlerinde oluşan depremlerin odakları çoğunlukla yüzeye yakın veya orta derinliktedir. Sürtünme ve kırılma uzunca bir hat boyunca oluşabileceği için büyük depremler meydana gelebilir.
Sıcak Noktalar                         
Depremlerin ve volkanik aktivitenin büyük bir kısmı levha sınırları çevresinde oluşur.
Ancak volkanik kökenli olan Hawaii ve çevresindeki adalar örneğinde olduğu gibi levha sınırlarına çok uzak volkanik oluşumlar da vardır. Bunlar mantoda sıcaklığı çok yüksek olan ve bu nedenle sıcak nokta adı verilen küçük bölgelerden yerkabuğu dışına kadar yükselen magma etkisiyle oluşur. Levhalar hareketli ama sıcak noktalar sabit olduğu için sıra sıra yanardağlar veya yanardağ adaları ortaya çıkar.
Levha hareketlerinin incelenmesi sayesinde bugün, büyük depremlerin % 90’nın nerelerde olacağını bilebiliyoruz. Ancak zamanlarını kestirmek için levha sınırlarındaki davranışların detaylı olarak araştırılması gerekiyor.

9 Mayıs 2011 Pazartesi

DEPREMLER ve FAYLAR

Depremler ve Faylar
Hareket eden levhalar birbirleri üzerine kuvvet uygularlar. Bu kuvvet yerkabuğundaki
 kayaçların direnç göstermesi yüzünden belli bölgelerde enerji birikimine yol açar.
 Bu enerji, kayaçların kırılma sınırını aştığı anda da kırılma (faylanma) olur ve biriken
 enerji açığa çıkar. Levha hareketleri yüzünden birikmiş gerilme enerjisinin aniden
 boşalmasına deprem diyoruz. (Ayrıca aktif volkanların içindeki hareketlilik nedeniyle
 oluşan ve yapıları farklı olan küçük depremler de vardır.)

Normal Fay                   Ters Fay                      Doğrultu Atımlı Faylar
Çöküntü: İki normal faylanma arasındaki bloğun çökmesi sonucu oluşur
Yükselti: İki normal faylanma arasında yüksekte kalan bloğa denir
Deprem sırasında açığa çıkan enerji, ses veya su dalgalarına benzeyen ve sismik
 dalgalar adı verilen dalgalar ile yayılır. Bu dalgalardan Cisim Dalgaları, P dalgaları
 ve S dalgaları olarak ikiye ayrılır. P dalgaları, en hızlı yayılan bu yüzden deprem
kayıt aletlerinde (sismograf) en önce görülen dalgalardır. P dalgalarında, titreşim
 hareketi yayılma doğrultusu ile aynıdır. Daha yavaş yayılan S dalgaları, kayıt
aletlerinde ikincil olarak görülen ve titreşim hareketi yayılma doğrultusuna dik
 olan dalgalardır. S dalgaları sıvı içinde yayılamazlar. Yüzey Dalgaları ise Cisim
 Dalgaları’na göre daha yavaş yayılırlar ancak genlikleri daha büyüktür. Hızı daha
 fazla olan Love ve genliği daha büyük olan Rayleigh dalgaları olarak ikiye ayrılırlar.
 Yapılarda yıkıma yol açan dalgalar S dalgaları ile yüzey dalgalarıdır
Deprem sırasında yer yüzeyinde de çeşitli değişimler gözlenir:
Yüzey Kırıkları: Deprem odağı eğer yüzeye yakınsa yüzeyde de kırılmalar görülür.
Heyelanlar, Çökmeler: Sağlam olmayan zeminlerde, sismik dalgalar nedeniyle
 toprak hareket eder.
Çamur Akıntıları: Yeraltı sularının harekete geçmesiyle oluşur.
Zemin Sıvılaşması: Suya doygun zeminler sismik dalgalar nedeniyle sıvı gibi davranır.
Tsunamiler: Okyanus kıyılarında dev deniz dalgaları oluşur.